Alles wat je moet weten over Samen Beslissen
Waarom Samen Beslissen?
Bij Rijnstate werken we aan de best mogelijke zorg en kwaliteit tegen acceptabele kosten. Dit noemen we waardegedreven zorg. Samen Beslissen is een middel om Waardegedreven Zorg te bereiken. Dat betekent dat jij als zorgverlener samen met de patiënt besluit wat de beste en meest passende zorg voor de patiënt is. Zorg waar de patiënt zelf bewust voor kiest en achter staat.
Dat is niet altijd makkelijk. Want hoewel jullie hetzelfde willen (de best passende behandeling of ondersteuning), kunnen jullie verschillende ideeën hebben hierover. Als zorgverlener heb je bewust of onbewust je eigen voorkeuren. Deze komen voort uit jouw eigen levenservaringen. Ze kunnen het gesprek met je patiënt beïnvloeden. Bijvoorbeeld doordat je bepaalde behandelopties niet bespreekt, omdat je denkt dat deze bij de patiënt niet van belang zijn.
In deze toolbox vind je verschillende handvatten die je helpen bij Samen Beslissen. Vraag de patiënt om input over zijn of haar situatie. Bespreek zijn of haar wensen en behoeften. En combineer dat alles met jouw kennis over mogelijke behandelingen, onderzoeken, medicatie of ondersteuning. Daarna beslis je samen welke zorg het beste past. En dat heeft heel wat voordelen. Welke? Die lees je hier.
Heb je vragen over Samen Beslissen? Of vind je het lastig? Bespreek het met een collega. Of neem contact op met het loket Samen Beslissen: samenbeslissen@rijnstate.nl. We helpen je graag verder.
De voordelen van Samen Beslissen
Uit onderzoek blijkt dat (meer) Samen Beslissen leidt tot betere kwaliteit van zorg en een grotere tevredenheid bij patiënt én zorgverlener. Samen Beslissen leidt ook tot minder twijfel, spijt, operaties en zorgkosten.
1. De patiënt begrijpt het
2. De patiënt is tevreden
Het hele verhaal van Ellen en Marieke lezen? Dat kan hier!
3. De patiënt staat erachter
Lees het hele verhaal van Melissa.
Benieuwd hoe Vitalys ervoor zorgt dat hun patiënten achter hun behandeling staan? Lees het verhaal van Wendy Weijers.
4. De zorg past bij de hulpvraag
Weten hoe de afdeling Reumatologie de zorg afstemt op de hulpvraag? Heleen Oudenhoven vertelt haar verhaal op onze website.
5. Jij als zorgverlener ervaart meer werkplezier
Een voorbeeld van hoe Samen Beslissen meer werkplezier oplevert? Lees het verhaal van Christianne Cardinaal en Ellen Mul van het Vasculair Centrum.
Samen Beslissen: hoe doe je dat?
Om te zorgen dat er écht sprake is van Samen Beslissen, moeten patiënten goed geïnformeerd zijn. Stel jezelf daarom de volgende vragen:
- Vertel jij je patiënt over alle mogelijkheden?
- Vertel jij over de voordelen en nadelen van elke behandeling?
- Leg je uit hoe een behandeling of medicijn het dagelijks leven van een patiënt kan veranderen?
Samen Beslissen is geen eenmalige actie. Het is een proces waarin jij als zorgverlener samen met de patiënt bespreekt welke behandeling of zorg het beste bij de patiënt past. Hierbij nemen jullie alle opties, voor- en nadelen, voorkeuren en omstandigheden van de patiënt mee. Hieronder zie je welke stappen je doorloopt in het proces van Samen Beslissen. Bij elke stap vind je voorbeelden en tips.
STAP 1: KEUZE
Essentie: er is iets te kiezen en de patiënt heeft daar een rol in.
- Leg uit waarom Samen Beslissen belangrijk is.
- Benadruk dat het een gezamenlijk proces is en dat je de patiënt hierbij zal helpen (alleen beslissen kan angst oproepen).
- Veel patiënten willen snel behandelen. Leg uit dat er medisch gezien tijd is om goede afwegingen te maken.
- Schets het besluitvormingsproces (de zorgverlener bewaakt het proces).
Voorbeeldzinnen
- Er zijn meer manieren om te behandelen, samen gaan we er één kiezen.
- Iedereen is anders. Samen kijken we welke behandeling het beste bij u past.
- Een behandeling kiezen is moeilijk, we werken in stapjes, ik help u daarbij.
- Ik geef u alle informatie over uw ziekte en de mogelijke behandelingen.
- U bent expert in uw eigen leven, ik wil graag weten wat u belangrijk vindt.
- Het is goed om rustig na te denken. In een volgend gesprek kunnen we samen een keuze maken.
STAP 2: OPTIES UITLEGGEN
Essentie: de ziekte en de opties zijn goed uitgelegd.
- Benoem opties en voor- en nadelen neutraal.
- Benoem ook de optie afwachten/niet behandelen.
- Gebruik uitkomstgetallen (... op de 100 mensen).
- Vertaal bijwerkingen en late gevolgen naar effect op het dagelijks leven.
- Ondersteun het gesprek met tekeningen, folders, keuzehulpen.
- Peil de eerste voorkeur en vraag naar de reden.
- Controleer of de patiënt het begrijpt. Dat kun je doen met de terugvraagmethode.
Voorbeeldzinnen
- Ik vertel u over de ziekte, alle behandelingen en over niet behandelen.
- Bij elke behandeling vertel ik voor- en nadelen en hoe vaak deze voorkomen.
- Vermoeidheid die niet weggaat is een bijwerking die vaak voorkomt. Hierdoor kunt u minder doen op een dag.
- Ik wil graag weten of ik het goed heb uitgelegd. Wilt u vertellen wat u net heeft gehoord?
- We gaan nu (nog) geen behandeling kiezen. Ik wil wel graag weten hoe u er nu over denkt. Wat zegt uw verstand? En uw gevoel?
- Welke voordelen vindt u het belangrijkst? Waar ziet u tegenop? Waarom?
- Nu u deze informatie heeft, naar welke behandeling neigt u dan?
Controleer of je patiënt je begrepen heeft
Er is pas echt sprake van Samen Beslissen wanneer de patiënt begrijpt wat er met hem of haar aan de hand is. Jij kunt de patiënt daarbij helpen:
- Vat het gesprek samen.
- Vraag je patiënt om het gesprek na te vertellen met behulp van de terugvraagmethode.
- Vraag jezelf af: geef jij je patiënt genoeg tijd om na te denken?
Goed Begrijpen
Eén op de vier Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden. Zij vinden het moeilijk om informatie over gezondheid te vinden, te begrijpen en te beoordelen. Wist je dat mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden gemiddeld zes jaar eerder overlijden en gemiddeld ervaren dat zij vijftien jaar in minder goede gezondheid leven?
Terugvraagmethode
Met de terugvraagmethode (ook wel terugvertelmethode) kun je als zorgverlener nagaan of jouw boodschap goed is overgekomen. Dat gaat zo: “Ik heb een heleboel verteld. Wat gaat u thuis vertellen?” Op die manier kijk je of de patiënt jouw verhaal begrepen heeft. De terugvraagmethode is ontwikkeld door Pharos.
Herken jij het?
Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden kunnen dat goed verbergen. Ze schamen zich vaak en doen er alles aan om jou als zorgverlener om de tuin te leiden. De volgende signalen en smoezen kun je tegenkomen:
- Mensen hebben moeite met het vertellen van de klachten.
- De behandeling slaat niet aan en je begrijpt niet waarom.
- Patiënten vermijden lezen of schrijven: “Ik vul het thuis wel in, want ik heb nu haast.”
- Patiënten stellen geen vragen aan jou. Stel jij een vraag aan hen? Dan reageren ze ongemakkelijk of boos.
- Patiënten komen te laat of op de verkeerde dag.
Tip: Je vindt meer signalen en uitspraken/smoezen in de checklist om laaggeletterdheid te herkennen van Pharos.
Wat kun je doen?
- Gebruik plaatjes bij je uitleg, bijvoorbeeld van Begrijp je lichaam - Pharos.
- Gebruik de terugvraagmethode.
-
- Check jezelf! Voer jij je gesprekken op maat?
- Hoeveel medische basiskennis verwacht jij dat je patiënt heeft?
- Hoe concreet ben jij in je uitleg?
- Gebruik je korte zinnen?
- Meer weten? Gebruik de checklist.
- Check jezelf! Voer jij je gesprekken op maat?
STAP 3: VOORKEUREN BESPREKEN
Essentie: kwaliteit van leven (leefsituatie, wat vindt de patiënt belangrijk?) verkennen en verbinden aan de medische mogelijkheden.
- Wat nu en in de toekomst van belang is in het leven van patiënten speelt een rol bij de keuze voor een behandeling. Veel patiënten realiseren zich dat niet. Stel daarom vragen over wat telt in iemands leven.
- Vat samen wat je begrepen hebt van wat belangrijk is in het leven van de patiënt.
- Wik en weeg samen over medische mogelijkheden in relatie tot bovenstaande.
- Vraag door op ‘hints’ (verwachtingen, zorgen, voorkeur) van de patiënt.
We geven je graag een aantal gesprekstips.
Voorbeeldzinnen
- Elke behandeling heeft gevolgen voor uw leven, nu en in de toekomst. De beste keuze hangt af van wat voor u belangrijk is.
- Soms kunt u door een behandeling iets niet meer wat u graag doet. Hoe ziet een dag uit uw dagelijks leven eruit? Wat doet u graag?
- Wat vindt u belangrijk in uw leven? En wat is het allerbelangrijkst?
- Waar geniet u van? Wat maakt u blij?
- Welke wensen heeft u voor de toekomst? Waar hoopt u op?
- Waar maakt u zich zorgen over? Waar ziet u tegenop? Wat wilt u niet meer?
- We gaan nu samen hardop denken welke behandeling voor u de beste keuze kan zijn.
STAP 4: BESLUIT NEMEN
Essentie: medische mogelijkheden en voorkeuren van de patiënt met betrekking tot kwaliteit van leven, leiden tot de beslissing (of uitstel).
- Stem af: wie neemt het besluit? De patiënt, samen of jij?
- Verbind het besluit met de voorkeuren die de patiënt genoemd heeft en ga na of het klopt.
- Geef aan dat de patiënt altijd op het besluit mag terugkomen.
- Steun de patiënt ook als die medisch gezien niet voor de beste optie kiest.
Voorbeeldzinnen
- Wat de keuze ook wordt, ik zal u steunen.
- Heeft u nog iets nodig om een keuze te kunnen maken?
- Voelt het goed voor u om nu een keuze te maken? Of liever de volgende keer?
- Heeft u zelf al een keuze gemaakt? Of wilt u liever dat ik een behandeling voorstel?
- Welke behandeling past het beste bij u? Waarom?
- Ik denk dat u behandeling x wilt, omdat … Heb ik dat goed begrepen?
- U kunt altijd op deze beslissing terugkomen.
Gesprekstips bij Samen Beslissen
Om echt te zorgen dat jullie Samen Beslissen, moet je weten wat de situatie van de patiënt is en wat zijn of haar wensen en behoeften zijn. Een beslissing nemen is niet altijd eenvoudig. Soms is er wat meer tijd nodig. Of soms wil een patiënt graag jouw advies. We geven je ook voor deze stap graag een paar tips:
- Merk je dat de patiënt het nemen van de beslissing lastig vindt? Het kan handig zijn om een nieuwe afspraak in te plannen, zodat je nog even door kunt praten over de beslissing en overwegingen. Je kunt de patiënt ook naar een andere zorgverlener doorverwijzen voor een extra gesprek, bijvoorbeeld naar de huisarts of verpleegkundige.
- Bouw extra bedenktijd in. Je kunt afspreken dat de patiënt eerst thuis verder over de behandelkeuze nadenkt. De patiënt kan het er dan met naasten en/of een andere zorgverlener over hebben. In een vervolgafspraak maak je samen met de patiënt de beslissing.
- Geef informatie mee. Bied informatie die nieuw is voor de patiënt op verschillende manieren aan, met name als het veel of complexe informatie is. Geef bijvoorbeeld informatie op papier mee (bijvoorbeeld een patiëntenfolder) of verwijs naar informatie online (op de website van Rijnstate, in Mijn Rijnstate of een andere betrouwbare website).
- Geef advies. Vraagt de patiënt jou om het besluit te nemen of om advies te geven over de meest passende keuze? Dan kun je op dat verzoek ingaan. Let er wel op dat je het advies onderbouwt met de informatie die je van de patiënt hebt gekregen in Stap 3. Benoem de voorkeuren, doelen, verwachtingen en zorgen dus expliciet bij het geven van het advies (“Ik heb begrepen dat … voor u erg belangrijk is. In dat geval zou ik als advies geven om...”).
- Vertel dat de patiënt altijd kan terugkomen op de beslissing, en geef dan ook aan hoe hij of zij dat kan doen. Bijvoorbeeld: “We gaan de behandeling starten, en zullen tussentijds samen bespreken hoe het gaat. U kunt op elk moment aangeven dat u ermee wilt stoppen. Dat kan tijdens de behandeling, maar ook tijdens een controleafspraak.”
De volgende hulpmiddelen kunnen je helpen:
- Het zakkaartje met voorbeeldzinnen
- De website ‘3 goede vragen’
- De website ‘wat ertoe doet’
Heb je vragen over Samen Beslissen? Of vind je het lastig? Bespreek het met een collega. Of neem contact op met het loket Samen Beslissen: samenbeslissen@rijnstate.nl. We helpen je graag verder.
Samen Beslissen-toolbox
In deze toolbox vind je links naar inspirerende websites en andere waardevolle achtergrondinformatie. Zoek naar een manier van werken die bij jou past.
Websites
Om te delen met patiënten
Wil je patiënten meer informatie geven over Samen Beslissen? Of hen helpen om het gesprek in de spreekkamer voor te bereiden? Dan kunnen de links hieronder handig zijn.
Algemeen:
Informatie voor patiënten om gesprekken met de arts voor te bereiden:
Keuzehulpen
Er zijn veel keuzehulpen gemaakt door verschillende organisaties. Hieronder vind je een overzicht van betrouwbare sites met gratis keuzehulpen:
Er is in Nederland al veel ontwikkeld voor het verzamelen, toepassen en gebruiken van zorguitkomsten bij Samen Beslissen. Nieuwsgierig? Of weten hoe jij dit kan toepassen in jouw eigen dagelijkse praktijk? Neem contact op met het loket Samen Beslissen: samenbeslissen@rijnstate.nl. We helpen je graag verder.
Waar is nog meer informatie te vinden over Samen Beslissen?
Er is heel veel informatie beschikbaar over dit belangrijke onderwerp. Er zijn twee websites die we in het bijzonder willen noemen, waar veel (theoretische én praktische) informatie te vinden is:
Daarnaast is er ook veel informatie voor specifieke doelgroepen te vinden. Een greep:
- Samen Beslissen met kwetsbare ouderen.
- Hoe je patiënten kunt helpen bij de voorbereiding op de laatste levensfase.
- Metromapping voor het in kaart brengen van (oncologische) complexe zorgpaden.
- Apps en andere digitale hulpmiddelen voor gezondheid en zorg.
- Samen Beslissen met kinderen en ouders.
- Betere palliatieve zorg voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden.
En zo is er nog veel meer te vinden over Samen Beslissen. Zie je door de bomen het bos niet meer en wil je graag ondersteuning bij voor jou relevante informatie? Neem contact op met het loket Samen Beslissen: samenbeslissen@rijnstate.nl. We helpen je graag verder.
Welke competenties heb jij als zorgverlener nodig?
Benieuwd welke competenties Samen Beslissen van jou als zorgverlener vraagt? Bekijk de competentiesets:
- voor medisch specialisten
- voor verpleegkundigen
Zelf ervaren hoe het is om informatie niet te begrijpen?
Wil je zelf eens ervaren hoe het is om informatie niet te begrijpen? Bekijk dan de video waarin John Cleese uitleg geeft. Ook leerzaam: bestel de escape-koffer.
Trainingen/opleidingsaanbod Samen Beslissen
Er is een groot scholingsaanbod en er zijn diverse (online) trainingen voor Samen beslissen beschikbaar. Zie het Platform Uitkomstgerichte Zorg:
- E-learnings ‘De Kern van Samen Beslissen’
- Handleiding ‘Zorgprofessionals opleiden in Samen Beslissen’
- Online overzicht opleidingsaanbod Samen Beslissen
Wil jij (samen met je collega’s) aan de slag met Samen Beslissen en scholing volgen? Neem contact op met het loket Samen Beslissen: samenbeslissen@rijnstate.nl. We denken graag met je mee.
Aan de slag met Samen Beslissen
Herken je dit?
Samen Beslissen is makkelijker gezegd dan gedaan. Durf jij de uitdaging aan te gaan en te ontdekken of er op dit vlak nog iets te leren of verbeteren valt? We helpen je graag verder op weg via het loket Samen Beslissen. Het loket is bereikbaar via samenbeslissen@rijnstate.nl. Bij dit loket kun je terecht met vragen als:
- Ik heb echt geen tijd voor Samen Beslissen, waarom zou ik het gaan toepassen?
- Mijn patiënt is niet in staat om zelf een beslissing te nemen. Dat kan ik toch beter voor hem doen?
- Ik geef al jaren advies aan mijn patiënten en dat gaat altijd goed. Waarom zou ik het nu ineens anders gaan doen?
- Mijn patiënt wil alle mogelijke behandelingen inzetten, maar die zullen weinig effect hebben. Ik raad ze dus af. Hoe kom ik hieruit met mijn patiënt?
- Ik zou wel willen starten met Samen Beslissen, maar ik weet niet goed hoe. Waar vind ik hulp?
Er is niet maar één goede manier om te werken aan Samen Beslissen. Er zijn veel mogelijkheden. Kies de manier die bij je past. Het is vooral belangrijk dat je je bewust bent van het proces.