Cognitieve communicatieproblemen

Iemand in uw omgeving heeft niet-aangeboren hersenletsel, waardoor verschillende communicatieproblemen kunnen optreden. Hier leest u wat deze communicatieve problemen inhouden en vindt u een aantal adviezen en tips over het omgaan met iemand die deze problemen heeft.

Wat zijn cognitieve communicatieproblemen?

Iemand met niet-aangeboren hersenletsel kan last krijgen van communicatieproblemen. Soms hebben die te maken met het taalsysteem in de hersenen – in die gevallen spreken we van een afasie. Als dit niet het geval is, kunnen het cognitieve communicatieproblemen zijn. ‘Cognitie’ heeft te maken met de manier waarop de hersenen informatie verwerken, zoals denken, begrijpen of problemen oplossen. Het helpt ons dus om (complexe) taken uit te voeren.

Iemand met niet-aangeboren hersenletsel kan hier problemen mee krijgen. En dat kan ook tot communicatieproblemen leiden, bijvoorbeeld wanneer iemand meer tijd nodig heeft en moeite moet doen om vragen of niet-letterlijke taal te verwerken of problemen met denken en waarnemen ervaart.

Gevolgen van hersenletsel voor communicatie 

Als iemand hersenletsel heeft opgelopen, kunnen verschillende communicatieve problemen optreden. Veel van deze problemen zijn moeilijk te herkennen en sommige problemen merk je pas op een later moment, wanneer de activiteiten thuis, in het sociale leven of op het werk weer zijn opgepakt. Er kun veel misverstanden en onbegrip in de dagelijkse communicatie ontstaan, doordat mensen niet van (de oorzaak van) de problemen af weten.

Cognitieve communicatieproblemen zijn bijvoorbeeld problemen met rekenen, spreken, lezen, het maken van plannen, het uiten van emoties en in het gedrag.
Iemand met zulke communicatieproblemen is zich vaak niet (of onvoldoende) bewust van zijn problemen en is daardoor vaak geneigd zijn eigen mogelijkheden te overschatten.

Om welke communicatieproblemen gaat het? 

De volgende communicatieproblemen kunnen optreden ten gevolge van niet-aangeboren hersenletsel: 

• verminderd oogcontact;
• spreken voor zijn beurt / iemand onderbreken of niet aan het woord laten;
• minder aandacht hebben voor het gesprek;
• trage reacties op vragen;
• moeite met het begrijpen van instructies;
• moeite met het begrijpen van spreekwoorden/indirecte betekenissen/humor;
• verminderd initiatief in spreken;
• vlakke gezichtsuitdrukking (weinig mimiek);
• monotone spraak (weinig zinsmelodie);
• minder gevoel voor de sfeer van een situatie (bijvoorbeeld een ongepaste houding);
• ongenuanceerde uitspraken;
• ongepaste uitspraken doen;
• van het onderwerp afdwalen;
• irrelevante informatie geven;
• gebrek aan structuur in het vertellen van een verhaal;
• problemen met lezen/schrijven;
• problemen om op woorden te komen;
• problemen in de informatieverwerking, zoals moeite hebben met het volgen van televisieprogramma’s of notuleren.

Wat doet de logopedist?  

De logopedist kan de familie en bekenden helpen de communicatieproblemen beter te begrijpen. Ook begeleidt de logopedist de patiënt en zijn omgeving in het leren omgaan met de mogelijkheden en beperkingen.

Soms geeft de logopedist gerichte therapie. Dat hangt af van de problemen die er zijn. Bij de eerste kennismaking bekijkt de logopedist welke problemen er spelen, bijvoorbeeld door een onderzoek te doen. Daarna wordt besloten welke therapie wordt ingezet en krijgt u adviezen voor de communicatie.

Adviezen en tips voor de omgeving 

Wees u zich ervan bewust dat de communicatieproblemen het gevolg zijn van het hersenletsel en toon hier dus begrip voor. 

• Neem de tijd voor een gesprek en maak oogcontact.
• Wees eerlijk als u de ander niet begrijpt, vraag dan om uitleg en stimuleer de ander om rustig en gestructureerd te vertellen.
• Uit geen kritiek, maar probeer de ander in de juiste richting te sturen.
• Zorg voor een rustige omgeving tijdens een gesprek (zet bijvoorbeeld de muziek en televisie uit).
• Breng een boodschap zo duidelijk mogelijk over; de ander zal waarschijnlijk moeite hebben om ‘tussen de regels door te lezen’ (te begrijpen wat je bedoelt als je het niet letterlijk zo zegt).
• Spring niet van de hak-op-de-tak, maar vertel rustig. Leid het onderwerp van gesprek in en kondig het aan wanneer u het over iets anders wilt hebben.
• Maak instructies en vragen niet te moeilijk of te lang. Vraag niet om meerdere dingen tegelijk.
• Als de ander niet op een woord kan komen, stimuleer hem of haar dan om het te omschrijven, een persoon of voorwerp aan te wijzen, etc.
• Als een gesprek vastloopt, kan de ander soms gefrustreerd raken. Soms is het dan prettiger om het gesprek even te laten rusten.

Plaats van de hersenschade 

De communicatieproblemen die hier worden beschreven, kunnen veroorzaakt worden door niet-aangeboren hersenletsel op diverse plekken in het brein.