Zoutbeperkt dieet

U heeft van de arts of diëtist het advies gekregen om de hoeveelheid zout in het eten te beperken. Dit kan noodzakelijk zijn als uw lichaam onnodig vocht vasthoudt. Hier vindt u richtlijnen en praktische tips. 

Waarom een zoutbeperkt dieet? 

Ons lichaam heeft voedsel nodig om goed te kunnen functioneren. Maar voeding is veel meer dan de optelsom van stoffen die we nodig hebben. Voeding is vooral ook genieten van eten: van de smaak, de geur en natuurlijk van met elkaar eten en drinken. Soms kan voeding echter invloed hebben op lichamelijke klachten en is het noodzakelijk om de voeding aan te passen. Bijvoorbeeld in deze situaties: 

• bij hartfalen (de pompfunctie van het hart is verminderd)
• bij levercirrose (beschadiging en/of verschrompeling van de lever)
• bij een verminderde nierfunctie (de nieren werken minder goed) 

De gewenste aanpassingen in uw voeding hangen af van welke klachten u heeft en hoe ernstig ze zijn. De diëtist adviseert u over het gebruik van zout en zo nodig over de hoeveelheid vocht.
Zout bestaat uit natrium (afkorting: Na) en chloride (afkorting: Cl). Natrium is het deel van het zout dat vocht vasthoudt in het lichaam. Zout komt van nature voor in bijna alle voedingsmiddelen en wordt vaak toegevoegd bij bereiding van de maaltijd. Ook voegen fabrikanten, bakkers en slagers zout aan producten toe, om deze meer smaak te geven. Naast een zoutbeperkt dieet kan ook een vochtbeperking worden geadviseerd. De verpleegkundige of diëtist kan hierover meer informatie geven.
Aan een zoutbeperkt dieet moet u wennen. Hier vindt u tips om de voeding smakelijker te maken. 

Algemene richtlijnen 

Gemiddeld eten we 9 á 10 gram zout per dag, terwijl het lichaam slechts 1 tot 3 gram nodig heeft. Bij een zoutbeperkt dieet is het advies om maximaal 6 gram per dag te gebruiken. Houdt u zich hierbij aan de volgende richtlijnen: 

Brood	gewoon
Smeersel	ongezouten halvarine, margarine en roomboter
vleeswaren	licht-gezouten of ongezouten
kaas	licht-gezouten of ongezouten
zoet beleg	gewoon
melk- en melkproducten	gewoon
warme maaltijd	kies onbewerkte producten, bereiden zonder zout
snacks en tussendoortjes	zoutarm/zonder zout/ongezouten
dranken	alle soorten, maar geen bouillon of soep

Broodmaaltijd 

Brood 
In brood zit over het algemeen vrij veel zout (0,35 gram per snee). Als u per dag meer dan vijf sneden brood eet, krijgt u al 2 tot 2,5 gram zout binnen. In dat geval is het verstandig om brood met minder zout of zoutloos brood te eten. Het is niet verstandig om brood weg te laten uit uw maaltijd , omdat in brood ook veel noodzakelijke voedingstoffen zitten.

Vleeswaren 
Vermijd zoveel mogelijk sterk gezouten vleeswaren, zoals rookvlees, rauwe ham, cervelaatworst, bacon en andere gezouten speksoorten, theeworst, salami en corned beef. Vleeswaren met minder zout zijn: fricandeau, gekookte lever, kalkoenfilet, kipfilet, rollade, rosbief en tong.
Gebruik niet te veel vleeswaren. Het advies van het Voedingscentrum is om geen bewerkt vlees te eten, zoals vleeswaren. U kunt wel zelf vleeswaren maken door bij de warme maaltijd wat extra vlees zonder zout te bereiden. Dit kunt u dan later gebruiken op de boterham. 

Kaas
Eet geen sterk gezouten kaas. Voorbeelden hiervan zijn rookkaas, Roquefort en oude en belegen kaas. In gewone kaas (20+, 30+, 40+ en 48+) zit gemiddeld 0,4-0,5 gram zout per plak. Met een plak kaas bedoelen we 20 gram. De meeste plakken voorgesneden kaas wegen 30 tot 35 gram, daarin zit dus ook meer zout.
Er zijn verschillende soorten kaas met minder zout te koop. In deze kazen zit ongeveer 0,3 gram zout per plak. Dit geldt vooral voor jonge kazen, met name boerenkazen, zoals: Maasdammer, Leerdammer, Maaslander groen-geel, rood-geel of zwart-geel, milde Weilander, IJsselkaas, Emmentaler, Gruyère, Mozzarella, MonChou, Hüttenkäse of ‘eigen merk’ kaas van bijvoorbeeld Albert Heijn. MonChou en Hüttenkäse kunnen op smaak worden gebracht met verse kruiden, ui, paprika of knoflook.
Er is ook natriumarme kaas verkrijgbaar. In deze kaas zit heel erg weinig zout, 0,05-0,1 gram per plak. Natriumarme kaas heeft vaak weinig smaak. Probeer daarom eens natriumarme kaas met komijn of andere kruiden. Deze maken de kaas pittiger. Ook kunt u natriumarme mosterd gebruiken.
Eet niet te veel kaas. Het Voedingscentrum beveelt dagelijks 40 gram kaas aan. Hiermee kunt u twee sneden brood beleggen. 

Zoet of ander broodbeleg 

• wissel hartig beleg eens af met zoet: in jam, appelstroop, honing, vruchtenhagel en suiker zit bijna geen zout
• doe eens wat plakjes komkommer, tomaat, radijs of wat alfalfa op licht-gezouten kaas of vleeswaren
• neem eens fruit op brood, zoals aardbeien, plakjes appel, peer, banaan of kiwi
• smeer zoutarme mosterd op licht-gezouten kaas of vleeswaren
• maak een omelet zonder zout met tuinkruiden of een boerenomelet zonder zout met aardappel, ui en tomaat
• wissel gewoon brood af met geroosterd brood
• maak een mengsel van gebakken tomaten, ui en Italiaanse kruiden en/of peper

Warme maaltijd 
Als u veel moeite heeft met het beperken van uw zoutinname, neem dan één of twee weken de tijd om uw zoutgebruik af te bouwen. Voeg tijdens deze periode elke dag een klein beetje minder zout toe aan uw eten. U zult er al vrij snel aan wennen en merken dat voedingsmiddelen van zichzelf goed smaken.
Er zijn verschillende soorten zout te koop. Niet ieder zout is geschikt. Zo bestaat er dieetzout en LoSalt. In het dieetzout is alle natrium vervangen door kalium. In het LoSalt is twee derde van het natrium vervangen door kalium. Gebruik deze producten alleen in overleg met uw arts of diëtist. Dit geldt ook voor andere smaakmakers waarbij natrium is vervangen door kalium, zoals zoutarme strooi-aroma (Aromat) en zoutarm bouillonpoeder.
Daarnaast zijn er nog verschillende andere zouten te koop, zoals knoflookzout, zeezout, Himalayazout of kruidenzout van dr. Vogel. In deze producten zit evenveel zout als gewoon keukenzout en zijn dus niet geschikt. Wat wel geschikt is en vrij te gebruiken, zijn kruidenmengsels zonder zout en kaliumzout (bijvoorbeeld de zoutarme kruidenmixen van Verstegen). Meer informatie over smaakmakers kunt u vinden onder het kopje 'het gebruik van kruiden en specerijen'. 

Soep 
Eet geen kant-en-klare soepen uit pak, blik of pot en geen Cup-a-Soup. Hier zit erg veel zout in. In een kop soep zit gemiddeld 2 tot 2,5 gram zout. Maak zelf zoutarme soep door bouillon te trekken van vlees en groenten en/of voeg een kant-en-klaar kruidenbuiltje toe. Gebruik verder kruiden, specerijen en groenten met een uitgesproken smaak, zoals prei, ui en selderij. Door groenten even te fruiten, krijgen ze meer smaak. Voor een tomatensoep kunt u zoutarme gezeefde tomaten gebruiken. Kies voor een soep met een uitgesproken smaak, bijvoorbeeld vissoep. Kruiden die lekker zijn in de soep zijn bijvoorbeeld: basilicum, bieslook, bonenkruid, dille, dragon, kervel, lavas, marjolein, peterselie, rozemarijn, selderij en tijm. Specerijen die lekker zijn in de soep zijn onder andere: foelie, kerrie, laurier, nootmuskaat paprika en peper. 

Vlees, gevogelte, vis en vleesvervangers 
In vlees, gevogelte en vis zit van nature weinig zout. Zodra deze zijn bewerkt (gekruid of gemarineerd) zit er meestal wel veel zout in. Dat geldt bijvoorbeeld voor rookworst, hamburgers, gepaneerd vlees, saucijsjes, cordon bleu, slavinken, kant-en-klare gehaktballen, gerookte vissoorten en vis uit blik.
Gebruik niet-bewerkte vleessoorten en maak deze zelf op smaak met kruiden, specerijen of (zelfgemaakte) zoutarme kruidenmengsels.
In vleesvervangers, zoals tahoe en tempé, zit weinig zout en deze zijn geschikt voor een zoutarm dieet. In kant-en-klare vleesvervangers, zoals vegetarische groenteschijven, burgers en Quorn zit veel zout en deze kunt u beter niet nemen. In peulvruchten zoals bruine bonen en kapucijners uit pot of blik zit zout, ongeveer 0,5 gram per 100 gram. Aan gedroogde peulvruchten is geen zout toegevoegd. Gedroogde peulvruchten moeten eerst een nacht weken voordat u ze voor bereiding kunt gebruiken. U kunt ze op smaak brengen door aan het kookwater een stukje laurierblad, foelieblad, peper, bonenkruid en gedroogde chilipeper toe te voegen. 

Tips: 

• Gebruik verschillende bereidingswijzen (bakken, grillen, stoven, magnetron).
• Leg het smaakaccent ergens anders door zoet en zuur te gebruiken (honing, suiker, azijn, speciale azijnsoorten, citroen, limoen, koriander, gember), zo mist u het zout minder.
• Marineren in olie met kruiden en/of knoflook geeft extra smaak.
• Bak een plak appel of ananas of een uitje of teentje knoflook mee.
• Vis smaakt heerlijk met een beetje citroensap, sinaasappelsap of witte wijn en groene kruiden.
• Strooi geroosterde amandelen over de vis.
• Vis bereid in de magnetron blijft sappig en behoudt veel smaak.
• Verpak de vis samen met blokjes wortel, fijngehakte ui en groene kruiden in aluminiumfolie en bereid het pakketje in de oven (u kunt ook kant-en-klare soepgroenten gebruiken).

Jus/saus 
Bereid vlees of vleesvervanging in ongezouten margarine, bak- en braadboter of olie. Gebruik geen juspoeders of -mixen, daarin zit veel zout. U kunt wel zoutarm juspoeder gebruiken. 
Tips: 

• Maak de jus af met een scheutje sinaasappelsap, appelsap, sherry, port of wijn.
• Voeg een eetlepel gewelde rozijnen toe aan jus of saus.
• Maak een grotere hoeveelheid jus als u stoofvlees of grootvlees bereidt. Vries de overige jus in handzame porties in.
• Met aardappelmeel, bloem of ontbijtkoek kunt u de jus binden.

Aardappelen, peulvruchten, pasta en rijst 
Aardappelpuree, gebakken aardappelen en frites, zelf bereid zonder toevoeging van zout, hebben meer smaak dan gekookte aardappelen zonder zout. In aardappelproducten zoals rösti, aardappelkroketjes en andere bewerkte aardappelgerechten zit veel zout. Ook in voorbewerkte rijst- en pastagerechten zit veel zout. 
Tips: 

• Kook aardappelen met weinig water of in de schil. U kunt ze ook stomen. Op deze manier gaan er weinig smaakstoffen verloren.
• Kook een paar takjes lavas (maggiplant) mee met de aardappelen voor een ‘zoutige’ smaak.
• Aardappelpuree zonder zout kan op smaak gebracht worden met bijvoorbeeld: peterselie, bieslook, dille, kummel, nootmuskaat, peper, kerrie of paprikapoeder. Ook een fijngesnipperd uitje, dunne preiringetjes en stukjes tomaat geven meer smaak.
• Ongezouten spek of ui kan meegebakken worden met aardappelen.
• Kook rijst met laurier, tijm en peper.
• Kies volkoren pasta en zilvervliesrijst. In deze producten zitten niet alleen meer vezels en voedingstoffen, maar de zijn ook voller van smaak.

Groente 
In verse, onbewerkte groentes zit van nature weinig of geen zout. Ze blijven smaakvol en rijk aan vitamines als u ze kort en in weinig water kookt of als u een stoommandje of stoompan gebruikt. Ook kunt u ze in een beetje olie roerbakken. Aan diepvriesgroenten is geen zout toegevoegd, met uitzondering van groenten als spinazie á la crème of rode kool met appeltjes.
In groente uit blik en glas en zakjes gedroogde groenten- en kruidenmixen zit wel veel zout en kunt u daarom beter niet gebruiken. 
Tips: 

• Rauwe groenten (sla, tomaat, komkommer, bleekselderij, broccoli of lof) en kort gekookte groenten (in weinig water) behouden veel smaak.
• Gebruik verschillende bereidingswijzen, zoals: (roer)bakken, stomen, grillen, gratineren.
• Combineer een groente met weinig smaak eens met een groente met veel smaak, zoals: bieten, boerenkool, spinazie, venkel, peultjes, bleekselderij of bloemkool.
• Worteltjes en bietjes kunnen goed op smaak worden gebracht met azijn of citroensap en suiker.
• Gebruik een beetje licht-gezouten geraspte kaas om de groenten in de oven of onder de grill een bruin korstje te geven (gratineren).
• Kiemgroenten, zoals alfalfa, taugé en tuinkers geven veel smaak aan rauwkost en visgerechten.
• Voorbeelden van kruiden die lekker zijn bij groenten: dille, karwij, komijn, koriander, munt, lavas, peterselie en tijm.
• Specerijen als peper en nootmuskaat zijn lekker bij groenten. Kruidnagel en laurier zijn smakelijk bij rode kool.

Kant-en-klaarmaaltijden 
In alle kant-en-klaarmaaltijden zit veel zout. Dat kan soms oplopen tot 6 gram per maaltijd. Dit geldt ook voor afhaalmaaltijden van de Chinees, toko, pizzeria of snackbar. Om altijd een kant-en-klare maaltijd in voorraad te hebben, kunt u zoutarm koken voor twee dagen en een portie invriezen. Eenpansgerechten zoals bami, nasi, goulash, macaroni, peulvruchtensoep en stamppot lenen zich goed om te bewaren in de diepvries. 

Snacks en tussendoortjes 
Zoet
In snoep zit over het algemeen nauwelijks zout en dit kan dus gewoon gebruikt worden. In lekkernijen zoals koek en gebak kan wel zout zitten, dit ligt eraan welk recept gebruikt wordt.

Vergelijk: 

gevulde koek (60 gram)	0,3 gram zout
appeltaart (115 gram)	0,3 gram zout
koekje (10 gram)	0,1 gram zout
bitterkoekje	0 gram zout

In een biscuitje, Liga Evergreen, Sultana, kaneelbiscuitje, lange vinger, ontbijtkoek en vruchtenvlaai zit naar verhouding weinig zout. In drop, zowel zoute als zoete, zit niet veel zout: ongeveer een halve gram per 100 gram. Maar in drop zit de zoetstof glycyrrhizine. Deze stof verhoogt de bloeddruk en zorgt ervoor dat de nieren zout vasthouden. Glycyrrhizine komt voor in alle soorten drop: zoete, zoute, laurier-, Engelse drop, pottertjes, wybertjes en salmiakdrop. Eet daarom liever geen drop. Deze stof zit ook in zoethoutthee. Drink deze thee daarom liever niet. 

Hartig 
In hartige tussendoortjes zit veel zout. Het gebruik van gezouten noten, chips en snacks, zoals bitterballen, worstjes en saucijzenbroodjes en dergelijke is sterk af te raden. 

Vergelijk:

frikadel (75 gram)	1,7 gram zout
kroket (65 gram)	0,8 gram zout
zoute haring (75 gram)	2,1 gram zout
zure haring (75 gram)	1,7 gram zout
1 blokje licht-gezouten kaas (20 gram)	0,4 gram zout
Japanse mix (1 handje)	0,3 gram zout
gezouten pinda's (1 handje)	0,2 gram zout
ongezouten pinda's (1 handje)	0 gram zout
Rauwkost	0 gram zout

Kies bij voorkeur: ongezouten noten, studentenhaver, dadels, vijgen, rozijnen, rauwkost (bleekselderij, kerstomaatjes, bloemkoolroosjes, radijsjes, worteltjes, reepjes paprika), ongezouten popcorn of een blokje licht-gezouten kaas. U kunt ook zelf beleg voor op een toastje maken, bijvoorbeeld: plakjes gekookt ei, Hüttenkäse of MonChou met verse tuinkruiden of een stukje verse zalm bereid met kruiden. 

Dranken 
De meeste dranken kunt u gewoon gebruiken. Sommige soorten mineraalwater leveren meer natrium; kies soorten met minder dan 0,1 gram zout per liter. Lees de informatie op het etiket. Aan tomatensap en (tomaten-)groentesap is meestal extra zout toegevoegd, deze sappen kunt u beter niet gebruiken. Er is zoutarm tomatensap en groentesap verkrijgbaar. Deze sappen zijn wel geschikt. 

Producten die u beter niet kunt nemen 
Vermijd het gebruik van onderstaande producten, tenzij anders met de diëtist is afgesproken: 

• bouillon, bouillonkorrels, -tabletten en -poeder
• kant-en-klare soepen, sauzen en kruidenmixen
•  soeparoma (Maggi), strooi-aroma (Aromat), ketjap (zoute en zoete), ketchup, juspoeder en -tabletten, Marmite, ve-tsin, sambal en mosterd
• in zuur gelegde vis (bijvoorbeeld haring) en zoute haring
• gemengde kruiden met zout, selderiezout, knoflookzout, mineraalzout
• zeezout en zoutsoorten met minder natrium zoals halvazout en LoSalt
• kant-en-klare vleesvervangers, zoals kaasplak en groenteburger
• gepaneerde vis zoals visstick, gestoomde en gerookte vis (bijvoorbeeld zalm, makreel, paling, bokking) en vis uit blik of glas
• kant-en-klare sauzen, bijvoorbeeld zoetzuur of op basis van tomaten
• augurken, zilveruitjes en andere zoetzure producten
• fritessaus, slasaus, oosterse saus; in mayonaise zit minder zout. U kunt dit met mate gebruiken.

Boodschappen doen 
Het is niet altijd gemakkelijk om bepaalde zoutarme producten te kopen. Het ligt eraan waar u woont en hoe groot de supermarkt is. 

• In de supermarkt is meestal een apart schap met dieetproducten. U vindt er diverse zoutarme producten, zoals: ketjap, zoutarme Aromat, zoutarme mosterd en zoutarme augurken en zilveruitjes.
• De reformzaak of natuurvoedingswinkel hebben vaak ook een assortiment aan zoutarme producten.
• Vraag in de speciaalzaak (kaaswinkel, slager) of ze zoutarme producten verkopen of misschien voor u kunnen bestellen of maken.

Termen op de verpakking 
De volgende termen worden gebruikt om aan te geven dat er geen of minder zout is toegevoegd: 

• De termen ‘geen zout toegevoegd’, ‘ongezouten’, ‘bereid zonder zout’ of ‘zonder toevoeging van zout’ betekent dat er bij de bereiding van het product geen keukenzout is toegevoegd. Om hiervoor te compenseren kunnen wel andere stoffen zijn toegevoegd waarin van nature (veel) natrium zit. Controleer daarom altijd de voedingswaardetabel op de verpakking of vraag eventueel bij de fabrikant naar het daadwerkelijke natriumgehalte. 
• De term ‘met minder zout’ betekent: in het product zit 33 procent minder zout dan het vergelijkbare gewone product.
• De term ‘zoutarm' betekent: het product is speciaal gemaakt voor het zoutarm dieet.
• Soms komt u de term ‘natriumarm’ tegen. Dit betekent dat het product past binnen het zoutarme dieet.

Etiket lezen en vergelijken 
Als u precies wilt weten hoeveel zout er in uw product zit en/of als u producten met elkaar wilt vergelijken, lees dan de voedingswaardetabel op het etiket.
Op het etiket staat onder andere informatie over de hoeveelheid energie (kJ/kcal), vetten, koolhydraten, eiwitten, vezels en zout. Dit staat aangegeven per 100 gram (of 100 ml), maar vaak ook per portie. De portiegrootte wordt door de fabrikant bepaald en kan dus per merk verschillen. Ook hoeft dit niet altijd hetzelfde te zijn als de portie die u gebruikt. Wanneer u binnen een product twee of meer verschillende varianten met elkaar wilt vergelijken, kijk dan naar de hoeveelheid per 100 gram (of per 100 ml) en niet per portie. 

Uit eten 
Als u uit eten gaat is het vaak moeilijk om te weten wat er precies in het eten zit en hoe het bereid is. Toch kunt u gewoon naar een etentje buiten de deur of een feestje. Neem van tevoren contact op met het restaurant om na te gaan of er rekening gehouden kan worden met uw dieet. Eet u bij familie of vrienden, overleg dan van tevoren over de mogelijkheden. 

Soep en voorgerecht 
Zoutarme soep of bouillon is zeer moeilijk te verkrijgen. Als voorgerecht kunt u bijvoorbeeld kiezen: meloenbolletjes, vruchtencocktail, carpaccio of salade.

Vlees, gevogelte, vis of vleesvervanger 
U kunt het beste kiezen voor een soort die à la minuut bereid wordt, bijvoorbeeld: biefstuk, varkenshaas, kalfsoester, gestoofde/gegrilde vis of een omelet. Vraag of deze gerechten zonder zout bereid kunnen worden. Kies geen gepaneerd gerecht. 

Jus of saus 
Jus en sauzen worden vrijwel altijd met zout bereid. Vraag of de jus of saus apart geserveerd kan worden en gebruik er weinig ervan. 

Groente 
In de meeste restaurants wordt de groente met zout bereid. U kunt het beste kiezen voor een rauwkostsalade, vraag of de dressing apart geserveerd wordt. Dan kunt u zelf rekening houden met de hoeveelheid zout. 

Aardappelen 
Aardappelen en aardappelgerechten worden vaak met zout bereid. U kunt het beste kiezen voor ongezouten frites. 

Nagerecht 
Alle nagerechten zijn geschikt, behalve de gebakken nagerechten en een kaasplankje.