Aandoening, behandeling en onderzoek
2 medewerkers in gesprek met patient

Katatonie

Katatonie is een syndroom dat gekenmerkt wordt door motorische symptomen, inactief gedrag (‘terugtrekgedrag'), opwinding en bizar (zich herhalend) gedrag. Katatonie kan optreden bij een aantal psychiatrische en lichamelijke ziekten.

Oorzaak

Katatonie kan verschillende oorzaken hebben, bijvoorbeeld blootstelling aan sommige giftige stoffen en het gebruik van bepaalde medicijnen. Vroeger werd katatonie gezien als variant van schizofrenie (‘schizofrenie van het katatone type'), maar later werd duidelijk dat katatonie vooral voorkomt bij depressie. Katatonie kan ook ontstaan bij een andere psychische aandoening - zoals autisme, bipolaire stoornis, PTSS of bij neurologische ziekten en stofwisselingsziekten.

Symptomen

Er zijn verschillende vormen van katatonie: hypoactief, hyperactief en mengvormen. Hypoactieve (of stuporeuse) katatonie kenmerkt zich door motorische verschijnselen en terugtrekgedrag. Hyperactieve katatonie kenmerkt zich juist door opwinding en bizar gedrag.

Volgens Van Harten (2005) zijn er vier groepen van symptomen bij katatonie:

  • Motorische verschijnselen; deze kenmerken zich vooral door onbeweeglijkheid, rigiditeit (motorische starheid), katalepsie (verstijving van het hele lichaam) en flexibilitas cerea (wasachtige buigzaamheid: ledematen blijven in de stand staan waarin iemand anders deze gebogen heeft).
  • Terugtrekgedrag; terugtrekgedrag kenmerkt zich door inactiviteit, zoals mutisme (niet praten), negativisme (weigeren van opdrachten), staren.
  • Opwinding; bij opwinding is er juist sprake van het tegenovergestelde van terugtrekgedrag. Er is sprake van impulsiviteit, hyperactiviteit, ongerichte agressie, en autonome instabiliteit (verstoorde lichaamsfuncties zoals temperatuur, hartslag en ademhaling).
  • Bizar, zich herhalend gedrag; hierbij moet men denken aan echolalie/echopraxie (het napraten of nadoen), grimasseren (vreemde gelaatsuitdrukkingen), stereotiep gedrag, overdreven mee- of tegenwerken.

Deze symptomen komen niet allemaal tegelijk voor bij één patiënt. In de literatuur zijn er meer dan veertig symptomen beschreven die worden gelinkt aan katatonie. Katatonie wordt apart geclassificeerd volgens de criteria van een bekend leerboek in de psychiatrie, het diagnostisch handboek DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), een systeem dat wereldwijd gebruikt wordt. In de praktijk wordt het waarschijnlijk ondergediagnosticeerd.

De symptomen van katatonie (een katatoon beeld) kunnen lijken op een aantal andere aandoeningen zoals een manie, delier of epilepsie. Ook kunnen acute bijwerkingen van antipsychotica lijken op katatonie. Het is belangrijk dat bij het stellen van de diagnose katatonie ook deze aandoeningen worden overwogen. Een arts kan relatief eenvoudig en betrouwbaar katatonie vaststellen en kwantificeren middels de Bush-Francis Catatonia Rating Scale.

Behandeling

Patiënten die symptomen van terugtrekgedrag vertonen, kunnen al enige tijd geen eten of drinken hebben gehad als zij door hulpverlening worden gezien. De behandeling van patiënten met katatonie is er dan ook allereerst op gericht om uitdroging en ondervoeding te voorkomen. Tegelijk is behandeling van de overige symptomen van katatonie van groot belang. Dit gebeurt in eerste instantie met medicijnen.

Elektroconvulsietherapie ECT

Als er binnen enkele dagen geen verbetering of zelfs verslechtering optreedt, zal - afhankelijk van de ernst van de symptomen - al snel overwogen moeten worden over te gaan op het toepassen van elektroconvulsietherapie (ECT). Deze behandeling is zeer effectief bij katatonie en kan levensreddend zijn.

Gevolgen

Bij een snelle herkenning en juiste behandeling is de kans op herstel groot. Langer durende katatonie is minder goed behandelbaar.

Cijfers

Exacte cijfers zijn niet bekend. Tussen de 8 en 38 procent van de psychiatrische patiënten die in een kliniek worden opgenomen heeft katatonie (Taylor & Fink, 2003).

Publicaties

Tuerlings, J.H.A.M., van Waarde J.A., Verwey B. A retrospective study of 34 catatonic patients: analysis of clinical care and treatment. Gen Hosp Psychiatry. 2010;32(6):631-5. Epub 2010 Oct 13.

Behandeling van complexe psychiatrische aandoeningen

De Medisch Psychiatrische Unit (MPU) van Rijnstate is landelijk een voorbeeld op het gebied van complexe psychiatrie in het ziekenhuis, in het bijzonder voor elektroconvulsietherapie (ECT) en de behandeling van therapieresistente stemmingsstoornissen en katatonie.

Sluiten

Welke informatie wilt u downloaden?

De pagina die u nu bekijkt, is automatisch aangevinkt om te downloaden. Ziet u hieronder nog meer pagina’s staan? Dan kunt u zelf aanvinken welke pagina’s u wilt toevoegen.

De huidige pagina

Lettergrootte PDF
Deel PDF via: